Chứng kiến con cái có hành vi bạo lực có thể khiến cha mẹ lo lắng, hoang mang và không biết phải làm sao để xử lý tình huống. Những hành vi này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ mà còn tác động đến môi trường gia đình và xã hội xung quanh. Tuy nhiên, bạo lực không phải là bản chất cố hữu của trẻ mà thường bắt nguồn từ những nguyên nhân sâu xa. Hiểu rõ nguyên nhân và có biện pháp can thiệp đúng cách sẽ giúp cha mẹ hướng dẫn con kiểm soát cảm xúc và hành vi một cách tích cực hơn.

1. Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến hành vi bạo lực của trẻ

Hành vi bạo lực ở trẻ không tự nhiên xuất hiện mà thường có những nguyên nhân sâu xa. Cha mẹ cần tìm hiểu để có cách can thiệp phù hợp:

Ảnh hưởng từ môi trường xung quanh

• Trẻ nhỏ có xu hướng học theo hành vi của người lớn qua quá trình bắt chước (theo thuyết học tập xã hội của Albert Bandura). Nếu trẻ thường xuyên chứng kiến hành vi bạo lực trong gia đình (cha mẹ cãi vã, anh chị em đánh nhau), chúng có thể coi đó là cách bình thường để giải quyết vấn đề.
• Khi trẻ tiếp xúc với nội dung bạo lực trên mạng, phim ảnh hoặc trò chơi điện tử mà không có sự kiểm soát, chúng có thể bị tê liệt cảm xúc với bạo lực và xem đó là điều hiển nhiên trong cuộc sống.

Thiếu kỹ năng kiểm soát cảm xúc

• Trẻ nhỏ chưa có đủ kỹ năng ngôn ngữ hoặc cảm xúc để diễn đạt suy nghĩ của mình. Khi gặp tình huống căng thẳng, thay vì nói ra, trẻ có thể dùng tay chân hoặc la hét để thể hiện sự bức xúc.
• Một số trẻ bị cảm xúc lấn át tư duy, tức là khi tức giận, não bộ không đủ khả năng xử lý thông tin logic, dẫn đến hành vi bộc phát.

Căng thẳng và áp lực

• Áp lực học tập: Khi trẻ phải chịu quá nhiều kỳ vọng từ cha mẹ hoặc giáo viên, chúng có thể bị stress và phản ứng tiêu cực.
• Mối quan hệ xã hội: Xung đột với bạn bè, bị bắt nạt, hoặc cảm giác cô lập cũng có thể khiến trẻ trở nên hung hăng.
• Biến cố gia đình: Ly hôn, mất mát người thân, hoặc thay đổi môi trường sống có thể làm trẻ mất cảm giác an toàn, dẫn đến hành vi bạo lực như một cơ chế tự vệ.

Thiếu sự quan tâm và kết nối Thiếu kỹ năng kiểm soát cảm xúc

• Một số trẻ có hành vi bạo lực không phải vì tức giận mà vì muốn thu hút sự chú ý từ cha mẹ hoặc thầy cô.
• Nếu trẻ cảm thấy bị bỏ rơi, không ai lắng nghe, chúng có thể cố tình gây rối để nhận được sự quan tâm, dù là theo cách tiêu cực.

Vấn đề tâm lý tiềm ẩn

• Một số trẻ có thể mắc các rối loạn như rối loạn hành vi, rối loạn chống đối, hoặc rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), khiến chúng khó kiểm soát hành vi và cảm xúc.
• Trẻ từng trải qua sang chấn tâm lý như bạo hành, lạm dụng, hoặc bị bỏ rơi cũng có nguy cơ phát triển hành vi bạo lực.

2. Cách cha mẹ có thể can thiệp và hướng dẫn trẻ xử lý cảm xúc một cách lành mạnh

Giữ bình tĩnh và làm gương cho con

• Việc giữ bình tĩnh khi trẻ hành động bạo lực là điều rất quan trọng. Nếu cha mẹ phản ứng mạnh mẽ, la hét, hoặc sử dụng hình phạt thể chất, trẻ sẽ học rằng bạo lực là cách để giải quyết vấn đề hoặc thể hiện sự tức giận.
• Khi trẻ gặp vấn đề về cảm xúc hoặc hành vi, cách cha mẹ phản ứng là yếu tố quyết định. Trẻ em thường học theo những hành vi mà chúng quan sát được từ người lớn, đặc biệt là từ cha mẹ.
• Hành động làm gương: Khi cha mẹ xử lý cảm xúc của mình một cách bình tĩnh và lý trí, trẻ sẽ học cách phản ứng như vậy khi gặp tình huống căng thẳng.

Lắng nghe và tìm hiểu cảm xúc của con

• Thay vì chỉ tập trung vào hành vi bạo lực, cha mẹ nên lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của trẻ. Điều này giúp trẻ nhận thức được rằng cảm xúc của mình là quan trọng và được tôn trọng.
• Hỏi những câu như: “Con đang cảm thấy như thế nào?” hay “Chuyện gì đã xảy ra khiến con tức giận?” giúp trẻ nhận diện và phân tích cảm xúc của mình. Khi trẻ được chia sẻ, chúng cảm thấy mình có giá trị và được yêu thương.

Dạy con cách xử lý cảm xúc một cách tích cực

• Kỹ thuật thư giãn như hít thở sâu, đếm số hoặc ra ngoài đi dạo sẽ giúp trẻ giảm căng thẳng và học cách tự kiểm soát cảm xúc.
• Trẻ cần được dạy cách diễn đạt cảm xúc một cách lành mạnh thay vì dùng hành vi bạo lực. Việc dùng lời nói thay vì hành động giúp trẻ học cách giao tiếp hiệu quả hơn và xây dựng khả năng xử lý cảm xúc.
• Tạo cơ hội giải tỏa năng lượng qua các hoạt động thể thao, vẽ tranh, hoặc viết nhật ký giúp trẻ không bị kìm nén cảm xúc, đồng thời cũng thúc đẩy sự sáng tạo và sự phát triển thể chất.

Thiết lập quy tắc rõ ràng về hành vi

• Việc đặt ra giới hạn rõ ràng và quy tắc về hành vi giúp trẻ hiểu rằng hành vi bạo lực không thể chấp nhận được trong gia đình. Trẻ cần biết rằng có những cách khác để thể hiện cảm xúc ngoài việc sử dụng bạo lực.
• Ví dụ như: “Trong gia đình mình, chúng ta không được đánh nhau” hay “Nếu con tức giận, hãy nói với ba mẹ thay vì ném đồ.” Việc này không chỉ giúp trẻ hiểu về giới hạn mà còn tạo ra sự an toàn cho các mối quan hệ trong gia đình.

Tạo môi trường tích cực và yêu thương

Môi trường gia đình có vai trò quan trọng trong việc định hình hành vi và cảm xúc của trẻ. Trẻ cần cảm thấy an toàn, được yêu thương và tôn trọng.

• Dành thời gian chất lượng với con, tham gia vào các hoạt động chung sẽ giúp tăng cường sự kết nối và cảm giác được yêu thương của trẻ.
• Khen ngợi khi trẻ cư xử đúng mực sẽ giúp trẻ cảm thấy tự hào về hành vi tích cực của mình, từ đó khuyến khích trẻ tiếp tục cư xử tốt.
• Khuyến khích trẻ thể hiện suy nghĩ và cảm xúc mà không sợ bị chỉ trích hay phán xét.

Khi nào cần tìm kiếm sự trợ giúp chuyên môn?

• Nếu hành vi bạo lực của trẻ không được cải thiện sau một thời gian, hoặc nó ảnh hưởng đến sự an toàn của trẻ và người khác, cha mẹ cần tìm kiếm sự can thiệp chuyên môn.
• Các chuyên gia tâm lý, bác sĩ nhi khoa, hoặc nhà giáo dục có thể giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về tình trạng của trẻ và đề xuất các phương pháp điều trị, hỗ trợ phù hợp.

Kết luận

Việc đối diện với hành vi bạo lực của con không phải là điều dễ dàng, nhưng cha mẹ có thể giúp con vượt qua bằng sự kiên nhẫn, thấu hiểu và hướng dẫn đúng đắn. Quan trọng nhất là tạo cho trẻ một môi trường an toàn, yêu thương, nơi con có thể học cách kiểm soát cảm xúc và cư xử tích cực. Cha mẹ hãy cùng Tâm Trí Thành yêu thương, đồng hành và dạy con trưởng thành và phát triển theo cách hạnh phúc nhé!